Giới thiệu người đồng bào Ê đê
Đồng bào dân tộc Ê đê xếp thứ 12 trong cộng đồng 54 dân tộc anh em tại Việt Nam. Ước tính có hơn 331.000 người Ê đê cư trú tập trung chủ yếu ở các tỉnh: Đắc Lắk, phía Nam của tỉnh Gia Lai và miền Tây của hai tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên của Việt Nam.
Theo nhiều tài liệu nghiên cứu để lại, tộc người Ê đê thuộc nhóm cư dân ngôn ngữ Mã Lai, có nguồn gốc lâu đời từ vùng biển. Thuở mới hình thành, cộng đồng cư dân này sinh sống ở miền Trung sau đó di cư đến Tây Nguyên từ những năm thuộc thế kỷ 8 đến thế kỷ 15. Dù có sự thay đổi địa điểm cư trú qua nhiều thời gian nhưng đồng bào người Ê đê vẫn lưu giữ được những nét văn hoá lâu đời có từ hàng nghìn năm.
video : con gái Tây Nguyên trong trang phục truyền thống2. Kiến trúc nhà cửa độc đáo
Ảnh: baodantoc.vn
Nét văn hóa đặc biệt về nhà cửa phải kể đến lối thiết kế mặt tiền và hướng ở cũng như cấu trúc nhà sàn của họ. Thông thường nhà sàn của người Ê đê có hình con thuyền dài, cửa chính mở phía trái nhà, cửa sổ mở ra phía hông. Bên trong nhà có trần gỗ hình vòm giống hệt mui thuyền.
Nhà của người Ê Đê thuộc loại hình nhà dài, sàn thấp. Độ dài của ngôi nhà thường là 15 - 100 m tùy theo số lượng thành viên gia đình. Đây là đặc trưng riêng về lối kiến trức nhà ở chỉ người Ê đê mới có.
Ảnh: Báo mới
3. Văn hóa mẫu hệ
Cuộc sống của người Ê đê theo lối mẫu hệ, con cái đều phải mang họ mẹ và người đàn ông lấy vợ phải theo nhà vợ. Con gái mới được hưởng thừa kế tài sản còn con trai thì ngược lại. Người con gái út được thừa kế nhà thờ cúng ông bà và có trách nhiệm nuôi dưỡng cha mẹ già.
Ảnh: tienphong.vn
Được biết trong gia đình người Ê đê thì phụ nữ sẽ nắm quyền, làm chủ nhà và có quyền tự quyết trong công việc hơn. Người đàn ông chỉ là phụ trợ cho công việc của phụ nữ, thường sẽ làm những công việc mà cần sức khỏe nhiều hơn.
Một điểm đặc biệt nữa là để nhận biết được người phụ nữ đã có chồng hay chưa thì người ta sẽ nhìn qua khung cửa sổ thuộc nhà dài của người đó. Theo đó, nếu cửa sổ nhà được mở ra tức là cô gái đó đã có chồng, còn ngược lạc cửa sổ đóng thì cô gái vẫn còn trinh nguyên.
4. Nét văn hóa sản xuất
Người Ê đê chủ yếu sống vào nghề nông nghiệp theo hướng “tự cung tự cấp”. Hoạt động theo xu hướng nguyên thủy, họ chủ yếu là làm nương, làm rẫy và tiến hành săn bắt, hái lượm, đánh cá, đan lát, dệt vải... Ngoài ra, người Ê đê thì vẫn sản xuất theo hình thức luân canh, tức là bên cạnh những khu đất đang canh tác còn có những khu đất để hoang để phục hồi sự màu mỡ.
Người Ê đê đan xen thêm trồng các cây công nghiệp như: cây cao su, café, điều, hồ tiêu… và chế biến nông sản.
Ảnh: cungphuot.vn
Về chăn nuôi, người Ê đê thường nuôi các con trâu, bò, dê, lợn, voi…
Ảnh: cungphuot.vn
Ngoài ra, đồng bào người Ê đê ở đây còn làm thêm nghề đan lát, làm gốm, đồ trang sức, gỗ để ngoài phục vụ cuộc sống sinh hoạt họ còn phục vụ cho nghi lễ tâm linh hằng ngày.
5. Văn hóa tâm linh
Có lẽ dễ nhận thấy nhất trong văn hóa tâm linh của người Ê đê chính là sự tôn sùng đất trời. Họ coi Giàng (trời) là đấng thần linh tối cao được thờ phụng ở nhiều nơi trong bản làng. Bên cạnh đó, với người Ê đê mọi sinh vật trong thiên nhiên đều là những thứ linh thiêng cho nên họ thờ các vị thần như: thần sông, thần núi, thần cây, thần rừng…
Đồ phục vụ cúng bái của người Ê đê. Ảnh: cungphuot.vn
Với người Ê đê, tất cả những dụng cụ đều có linh hồ từ cồng, chiêng đến ngôi nhà… Và cũng chính vì thế mà người dân thường xuyên tổ chức các lễ hội tế thần, dâng thần để cầu may cho buôn làng cũng như mùa màng được bội thu.
Nghi lễ cúng thần sông. Ảnh: cungphuot.vn
Song hành với đó thì người Ê đê cũng tổ chức các lễ hội dân gian như: Lễ đâm trâu, lễ cúng nhà mới, lễ cúng vòng đời, lễ trưởng thành. Hơn thế, người Ê đê có kho tàng văn học truyền miệng phong phú gồm: thần thoại, cổ tích, ca dao, tục ngữ, đặc biệt là các Khan (trường ca, sử thi) nổi tiếng như: Khan Đam San, Khan Đam Kteh M'lan...
Lễ hội đâm trâu. Ảnh: Cungphuot.vn
Người Ê đê còn được biết đến là một dân tộc có lấy ca hát là niềm vui trong hoạt động kinh doanh sản xuất, cho nên đây cũng được xem là nét văn hóa độc đáo. Nhạc cụ phổ biến của người Ê đê gồm có: cồng, chiêng, trống, sáo, khèn, Gôc, Kni, đàn Đinh Năm…
Văn hóa nghệ thuật. Ảnh: cungphuot.vn
6. Trang phục người Ê đê
Trang phục người Ê đê được đánh giá là mang nét độc đáo và hoang dã gần gũi với thiên nhiên. Những bộ đồ truyền thống của người Ê đê có màu đen hoặc màu chàm, điểm những hoa văn sặc sỡ.
Phụ nữ mặc áo, quấn váy. Đặc điểm trang phục phụ nữ là áo ngắn dài tay, khoét cổ mặc theo lối chui đầu. Thân áo được thiết kế với tài áo dài đến mông, phụ nữ khi mặc cho ra ngoài váy. Trên nền màu chàm, áo được trang trí bằng các đường viền kết hợp với dải hoa văn nhỏ bằng sợi màu đỏ, trắng, vàng ở cổ áo, bả vai, cánh tay, cửa tay và gấu áo. Cùng với áo, phụ nữ Ê đê mặc váy mở (tấm vải rộng làm váy) quấn quanh thân. Váy được trang trí bằng các đường nằm ngang ở mép trên, mép dưới và giữa thân với những màu tương tự như áo.
Ảnh: mydaklak.vn
Trang phục của nam giới sẽ được chia làm hai phần: Phần khố và áo, hầu hết các trang phục đều được dệt từ những đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ. Mỗi một bộ đồ đều được trang trí bằng hoa, màu sặc sỡ. Đặc trưng của trang phục nam giới người Ê đê sẽ là trên nền màu sẫm của thân, ống tay áo, viền cổ, nơi xẻ tà gấu áo được trang trí vài viền đỏ, trắng. Điểm đáng lưu ý, khu vực giữa áo có mảng kẻ ngang trong bố cục hình chữ nhật. Đây là loại áo khá tiêu biểu của nam giới người Ê đê. Loại thứ hai là áo dài quá gối, khoét cổ, ống tay bình thường không trang trí.
Ảnh: Báo Đắk Lắk
H'Hen Niê, đại diện Việt Nam lọt top 5 Miss Universe 2018, là người dân tộc Ê đê. Ảnh: vtv.vn
Trên đây là đôi nét về văn hóa người Ê đê mà Nem-vn.net dành cho du khách. Chúc bạn có hành trình khám phá ý nghĩa!